سنگ کلیه به رسوب مواد دفع شده از کلیه، تجمع و تولید کریستال گفته می شود. این بیماری پس از عفونت های ادراری و اختلالات پاتولوژیک پروستات، سومین اختلال شایع دستگاه ادراری می باشد. شیوع سنگ کلیه در جوامع مختلف از 1 تا 15 درصد متفاوت می باشد و بروز آن در ایران در سال 2005 حدود 8/142 مورد برای مردان و 6/129 مورد برای زنان در هر صد هزار نفر گزارش شده است.
فرآيندی كه باعث ايجاد سنگ کلیه می شود، پيچيده می باشد و هنوز به خوبی شناخته نشده است. به طور كلی ميتوان گفت حجم كم ادرار، سطح پايين سيترات و افزايش كلسيم، اگزالات، اسيد اوريک و فسفر به نفع ايجاد سنگ ادراری و مهاركننده های ادراری مانند سيترات باعث مهار ايجاد سنگ می شود. مرحله اول ايجاد سنگ تغليظ ادرار با نمک های توليد كننده سنگ مانند اگزالات كلسيم (شايع ترين تركيب سنگ کلیه) است.
در ادرار يک فرد سالم غلظت اگزالات كلسيم 4 برابر غلظت حل شوندگی آن در آب است، در حالی كه در ادرار غليظ اين غلظت به 11 برابر نيز می رسد. عوامل خطر شامل: رژيم غذايی، سن و جنس تاثير متفاوتی بر ايجاد سنگ های کلیه دارند، به طوری كه در خانم های جوان كلسيم، فيتات و مصرف كافی مايعات با كاهش خطر سنگ های کلیه همراه است و پروتیين های حيوانی و سوكروز با افزايش اين خطر همراه است. در بزرگسالان با سن تر بيش مصرف كلسيم تاثيری ندارد اما منيزيم، پتاسيم و مصرف مايعات با كاهش خطر ايجاد سنگ های کلیه همراه است و ويتامين C خطر سنگ های علامت دار را بیشتر می كند. شرايط محيطی كه باعث افزايش دفع آب می شود نيز مساعد كننده سنگ ادراری هستند.
انواع سنگ های کلیه
سنگ های کلیه متشکل از بلورهای متفاوت شامل چهار نوع می باشند:
- سنگ کلسیم: حدود 80 درصد سنگ ها مشتق شده از کلسیم می باشند، مانند کلسیم اگزالات یا مخلوط کلسیم اگزالات با کلسیم فسفات
- سنگ فسفات: این سنگ ها فسفات سه جزیی یا سنگ های استروویتی می باشند. سنگ های استروویتی مشتق شده از منیزیم آمونیوم فسفات پنج آبه می باشند و معمولا با عفونت همراه هستند.
- سنگ اوریک اسید: حدودا 6 درصد سنگ های کلیه را شامل می شوند.
- سنگ سیستئین: 1 تا 2 درصد سنگ های کلیه را شامل می شوند.
علایم
از علایم بیماری سنگ کلیه دوره های درد شدید و پیچشی (متناوب) به فاصله هر چند دقیقه.
- درد معمولا ابتدا در ناحیه پشت، درست پایین دنده ها، ظاهر می گردد. در طی چند ساعت یا چند روز، ناحيه درد از مسیر حرکتی سنگ از حالب به طرف کشاله ران پیروی می کند. با دفعسنگ کلیه درد بیمار متوقف می گردد.
- درد مبهم در پشت کمر که با حرکت و تکان شدت یابد تب ضعیف- کم شدن ادرار – سرگیجه تهوع
- درد حاد اغلب ناشی از گیر کردن سنگ در مجاری ادراری است وگرنه خود سنگ اغلب علامتی ندارد. انسداد، عفونت، خیز درد شدید در منطقه دند های مهره ای، تهوع، استفراغ و اسهال است. درد بسیار شدید و شبیه به درد زایمان است، هماچوری یا خون ادراری در این افراد دیده می شود.
- هدف فوری درمان درد و هدف طولانی جلوگیری از تخریب نفرون است نفرون نام واحدهای ساختاری کلیه است که لوله پیچیده ای متشکل از یک لایه بافت پوششی است و در یک انتها بسته و در انتهای دیگر به درون لگنچه باز می شود. سنگ کلیه می تواند کشنده باشد.
دلایل زیادی برای به وجود آمدن سنگ کلیه وجود دارد ولی از دیدگاه طب سنتی دلیل اصلی به وجود آمدن سنگ کلیه، بلغم محجر (بلغمی که به حالت سنگ درآمده) است. یکی دیگر از دلایل سنگ کلیه از دیدگاه طب سنتی مزاج سرد کلیه هاست.
تشخیص سنگ کلیه
نخستين ارزيابی در بيمار مشكوک به سنگ كليه، آزمايش ادرار از نظر وجود خون است. كشت ادرار در صورت تب يا وجود گلبول سفيد در ادرار ضروری است. گاهی اوقات تشخيص سنگ كليه از طريق مشاهده سنگ در راديوگرافی ساده شكم صـورت می گيرد. سنگ های اسيد اوريكی و سنگ های مرتبط با مصـرف كننده های پروتئازدر راديوگرافی قابل مشاهده نيستند و سونوگرافی يا CT اسپيرال می توانند تمامی انواع سنگ را شناسايی كنند و در صـورتی كه تشخيص مورد ترديد باشد، انجام آن ها ضروری است. بررسی عادات غذايی بيمار، تاريخچه دارويی و تاريخچه خانوادگی درمورد سنگ های ادراری از ديگر مـوارد موثر در تشخيص سنگ است.
سنگ کلیه در کودکان
ابوعلی سينا در خصوص درمان سنگ كليه می فرمايد: در معالجه سنگ بايد قبل از هر چيز ماده قابل سنگ شدن را از ميان برداشت و سببش را قطع كرد كه اگر سبب نماند، از توليدش جلوگيری می شود سپس می توان حال كليه را اصلاح كرد و سنگ توليد شده را شكست و سنگريزه ها را از كليه بيرون راند، كه اين از علاج به وسيله ی داروهای ادرارآور يا به كمک حالاتی خارج از حيطه داروی مستقيم انجام می پذيرد. آنگاه بايد به تسكين درد ناشی از عمل سنگ شكستن و بيرون ريختن ريزه های آن همت گماشت و اگر اين عمليات قرحه يا زخمی را به وجود آورد، آن را نيز اصلاح كرد.
ابن سینا در کتاب های «القانون في طب»، همچنین در رساله ی «الواحيه» بیش از هفتاد گیاه دارویی و غذایی را برای درمان سنگ کلیه پیشنهاد کرده است.
بسیاری از آن گیاهان هم خواص سنگ شکنی، سنگ خارج کنی، سنگ خردکنی و هم خواص مدری، لرزانندگی و ضد التهابی داشته، به علاوه ی این که احتمالا کارکرد اعضای گوارشی را تنظیم نموده، تعادل اسیدیتی ادرار، چربی ها، مواد معدنی و سایر مواد را برقرار نموده و در درمان سنگ کلیه موثر هستند. بسیاری از آنها به خاطر داشتن خواص مختلف دارویی می توانند بیماری های اضافه شده به سنگ کلیه مانند پیلونفریت (التهاب کلیه و عفونت آن)، پیلیت (التهاب لگنچه ی کلیه)، سیستیت (التهاب مثانه)، یورتریت (التهاب مجرای ادراری)، پروستاتیت (التهاب پروستات) و التهاب بیضه ها را درمان نمایند. نتیجه ی درمان در بسیاری از موارد به تجربه و مهارت طبيب مربوط است.
پزشک باید برای هر بیمار دارویی موثر و کم ضرر انتخاب نموده و همچنین مقدار مصرف شبانه روزی و به اندازه ی مورد نیاز برای کل دوره ی درمان را تشخیص داده، مهارت تبدیل نمودن داروها را داشته باشد. خود بیماران نیز عامل بسیار مهمی هستند، ولی متاسفانه همیشه دستور طبیب را درباره ی مقدار تعیین شده ی دارو، مدت درمان، رعایت پرهیز و رژیم کاری کاملا مراعات نمی نمایند.
گیاهان دارویی پیشنهادی ابن سینا برای درمان سنگ کلیه
دستاوردهای علم معاصر به ویژه شیمی گیاهی نشان می دهد که بیش از ۷۰% گیاهان دارویی موجود در ترکیب داروهای مرکب سنگ شکن کلیه ابن سینایی، گیاهان حاوی روغن معطر می باشند. در رتبه ی دوم پلی فنول و فلاونیدها و بعد آلکالوییدها، کمارین ها و سایر مواد قرار دارند. معلوم است که روغن معطر، فلاونیدها و دیگر مواد فعال بیولوژیک موجود در ترکیب این گیاهان می توانند در مراحل مختلف پاتولوژی (آسیب رسانی) بیماری سنگ کلیه و سایر بیماری های دستگاه ادراری که با پاتولوژی مشابه همراه هستند (پیلیت، پیلونفریت، سیستیت، پروستاتیت و غیره) تاثیر مثبت داشته باشند. اکثر آن ها بر کار کبد تاثیر مثبت داشته فعالیت دستگاه گوارش را بهتر کرده و اثرات نیروبخشی و ضد مسمومیت دارند. برتری دیگر و ویژگی داروهای مرکبی که برای درمان بیماری سنگ کلیه تعیین شده اند این است که اکثر آن ها برای تمام انواع اوراتی، فسفاتی، اکسالاتی و کریناتی بیماری سنگ کلیه مفید و موثرند. تنها داروهای شامل مواد معدنی (خاکستر پوست تخم مرغ، خاکه سنگ شده اسفنج دریایی و ساده) با توجه به دستاوردهای پزشکی امروزی برای بیماری سنگ کلیه فسفاتی و کربناتی ممنوع هستند. اکثر داروهای مرکب سنگ شکن کلیه که با نسخه های ابن سينا آماده شده است غیر ازشکنندگی و حل و خارج نمودن سنگ ها از کلیه، تاثیر فعال پیشاب رانی، تسکین بخشی، ضد التهابی، پادزهری و ترمیم کننده زخم داشته، قابلیت عضلات صاف راه های ادراری و دیواره مثانه را زیاد می کنند.
از جمله این گیاهان موثر در درمان بیماری های کلیوی بخصوص سنگ های کلیه موارد زیر می باشند:
- پرسیاووشان
- زعفران بذری
- تمشک
- شاهدانه
- مرزنگوش، مروکش (نوعی ریحان)
- روناس شغنانی
- جعفری
- نخود سیاه
- گل قاصدک
- ترب
- هندوانه
- اسپند خوشبو، هزار اسپند
- کرفس کوهی و یا کرفس معطر
- بابونه
- رازیانه
- شوید خوشبو
- سیاه دانه
- سیاه دانه- عسل
- انیس (انیسون)
یکی از موارد بسیار سودمند در دفع سنگ های کلیوی هندوانه می باشد.
هندوانه میوه دفع کننده سنگ کلیه
گوشت میوه هندوانه (دله)، آب تازه، جوشانده پوست خشک کرده هندوانه وتخم خرد شده آن، در طب قدیم به عنوان مواد درمانی و پرهیزی در جریان بیماری های کبد، سیستم های قلب و عروق کلیه و دستگاه گوارش استفاده می گردید. دله ی هندوانه علاوه بر مواد قندی دارای ویتامین های B1، B2، Bc، C، کراتین، پکتین، نشاسته، آمینو اسیدها، (لیزین، میتونین، تریپتوفان، لوسین و غیره) و مواد معدنی (پتاسیم، کلسیم، فسفر، منیزیم و غیره) می باشد. ابن سینا برای درمان بیماری سنگ کلیه تخمه هندوانه را توصیه می نماید که تازه آن به مقدار ۵ تا ۱۰ گرم و یا مقدار ۲ قاشق به مدت ( ادامه مطلب )
