در مورد اندازه‌ای که باید هنگام طراحی و چاپ کتاب خود انتخاب کنید چیزی می‌دانید؟ اگرچه کتاب‌ها را می‌توان در طیف وسیعی از اندازه‌ها چاپ کرد، اما در هر کشوری استانداردهای خاص خود آن کشور وجود دارد که عموما بر مبنای آن استانداردها کتاب را چاپ می‌کنند. قطع یا سایز استاندارد کتاب این تضمین را به مخاطب می‌دهد که، کتاب منتشر شده به خوبی در قفسه کتاب قرار می‌گیرند و همچنین هر ژانر اندازه یا قطع استاندارد خود را دارد. چه کتاب خود را به عنوان یک جلد گالینگور بزرگ یا یک جلد شومیز کوچک‌تر به بازار عرضه کنید، اندازه کتاب مهم است که در نظر گرفته شود. این امر که شما چه نوع جلدی را انتخاب می‌کنید مهم نیست آن چه که در هنگام چاپ اهمیت دارد اندازه و یا قطع کتاب شما است. زیرا باید با استانداردهای صنعت و انتظار خوانندگان برای فروش موفق مطابقت داشته باشد. در این مطلب به معرفی انواع قطع یا سایزهای استاندارد کتاب در ایران می‌پردازیم و هر کدام را شرح می‌دهیم.
اندازه برش به چه معناست؟
در اصطلاح چاپ و نشر، اندازه تریم ارتفاع و عرض صفحات یک کتاب را سایز کتاب می‌گویند. اندازه تریم اصطلاح برش کاغذ استاندارد انتشار و اندازه کتاب است. به ویژه ابعادی که برای هر صفحه از کتاب شما استفاده می‌شود. ناشر به صورت مکانیکی صفحات را «برش» می‌کند تا مطمئن شود که همه از نظر اندازه یکنواخت هستند. اندازه تریم یک کتاب دارای پیامدهای زیادی برای طراحی و صفحه آرایی کتاب است. اندازه صفحه بزرگ‌تر می‌تواند کلمات بیشتری را در خود جای دهد. هرچه تعداد کلمات در هر صفحه بیشتر باشد، در کل تعداد صفحات کمتری خواهد بود. موجودی کاغذ و صحافی نیز به وزن و اندازه کلی کتاب کمک می‌کند.
بهترین اندازه‌های برش کتاب
قطع کتاب به اندازه تمام شده یک کتاب پس از یکنواخت و صحافی شدن محتوای آن اشاره دارد. تصمیم‌گیری در مورد بهترین اندازه کتاب، علاوه بر تعداد صفحات، هزینه و حاشیه سود، هنجارهای انتشار بر اساس ژانر را نیز در بر می‌گیرد. این که چه اندازه برای یک کتاب اختصاص داده می‌شود به عوامل اقتصادی و همچنین زیبایی شناختی نیز بستگی دارد. برای مثال یک کتاب داستانی با جلد معمولی در سایز وزیری چاپ می‌شود و یک کتاب نفس از مولوی یا شاهنامه را عموما در قطع یا سایز رحلی منتشر می‌کنند. اما استثنای هم در این زمینه وجود دارد و امکان دارد یک کتاب داستان در قطع ربعی یا غیره هم منتشر شود. بنابراین اندازه استاندارد بر اساس ژانر کتاب متناسب با هدف نشر، نوع کاربرد و دیگر عوامل در موارد استثنا امکان تغییر دارد.
مواردی که هنگام انتخاب سایز باید در نظر گرفت
برای انتخاب سایز کتاب قوانین عجیب و غریب و سختی وجود ندارد اما یک سری استانداردها وجود دارد که بهتر است آن را رعایت کنیم تا کتاب در بهترین شکل ممکن چاپ و عرضه شود. برای رسیدن به این امر رعایت نکاتی که در زیر گفته می‌شود به شما کمک می‌کند.
- استانداردهای صنعت چاپ کتاب را درک کنید. در حالی که جلد شومیزهای تجاری (دسته وسیعی از کتاب‌های داستانی و غیرداستانی) در قطع‌های مختلف عرضه می‌شوند، کتاب‌های کمیک و کتاب‌های مصور و کتاب‌های کودکان معمولاً از یک استاندارد واحد در سطح صنعت پیروی می‌کنند. در عین حال، کتابچه‌های راهنما، کتاب‌های کار و کتاب‌های هنری و آموزشی از استانداردهای خود پیروی می‌کنند. در نتیجه بهتر است استانداردهای ژانر نویسندگی خود را بدانید.
- به مفاهیم زیبایی شناختی توجه داشته باشید. اگر با استفاده از خدمات چاپ بر اساس تقاضا، رمانی را خود منتشر می‌کنید، اندازه برش یکی از فاکتورهایی است که باید در نظر بگیرید. فرض کنید تصمیم گرفته‌اید رمانی را در سایز رحلی منتشر کنید. اندازه برشی که روی آن تنظیم می‌کنید نه تنها ارتفاع و عرض کتاب شما، بلکه تعداد صفحات را نیز تعیین می‌کند. برای کارهای طولانی‌تر، اندازه تریم بزرگ‌تر ممکن است از ظاهر شدن کتاب مانند یک آجر غیر جذاب جلوگیری کند. برعکس، آثار کوتاه‌تر ممکن است از تزئینات کوچک‌تری بهره ببرند که به آن‌ها امکان می‌دهد اساسی‌تر به نظر برسند.
- خواننده و مخاطب کتاب خود را در نظر داشته باشید. یکی از مواردی که باید در نظر داشته باشید، به خصوص اگر در ژانرهای شناخته شده‌ای مانند ترسناک، رمان، کودکان، علمی-تخیلی یا عاشقانه کار می‌کنید، بهتر است که به قراردادهای انتشاراتی ژانر خود پایبند باشید و از آن پیروی کنید. از آنجایی که خوانندگان و عموما مغر انسان تمایل دارند به چیزهایی که آشنا هستند گرایش پیدا کنند و جذب شود، در نتیجه بهتر است که کتاب شما حداقل از نظر ظاهری شبیه به سایر کتاب‌هایی باشد که مخاطبان به آن علاقه‌مند هستند و مغز به آن قطع عادت کرده است.
در واقع سایز و اندازه استاندارد کتاب برای صنعت نشر بهترین سرنخ را در مورد چگونگی حرکت رو به جلو در این زمینه به شما می‌دهد. اما در هنگام چاپ در ابتدا بهتر است موارد زیر را در نظر بگیرید:
- قطع معمول و به کار رفته در کتابی با ژانر کتاب شما
- اندازه کتابی که (به ویژه برای کتاب‌هایی در ژانر انتخابی خود) دوست دارید
- گزینه‌های توزیع برای هر سایز کتاب را در نظر بگیرید
- حداکثر و حداقل هزینه‌ای که برای چاپ کتاب خود در نظر گرفته‌اید
- حداقل سودی که می‌خواهید از فروش هر نسخه به دست آورید
به عنوان مثال، اگر متوسط قیمت کتاب در ژانر شما در حدود 20000 تومان است، ممکن است بخواهید قطعی را برای کتاب خود انتخاب کنید که تضمین کند با این قیمت حداقل 5000 تومان در هر نسخه به دست خواهید آورد و سود شما خواهد بود. در نتیجه با توجه به موارد گفته شده نوع چاپ خود را انتخاب کنید تا به هدف مورد نظر خود برسید و گامی متناسب با بودجه خود بردارید. همچنین می‌توانید از چاپخانه‌ها هم برای تعیین اندازه و قطع استاندارد چاپ کتاب خود کمک بگیرید تا کار برای شما راحت و درست انجام شود.
چرا قطع کتاب مهم است
اندازه برش یکی از عوامل اصلی تعیین کننده برای تعداد صفحات کتاب شما است. عوامل دیگر تاثیر گذار عبارت‌اند از حاشیه، نوع قلم و اندازه و فاصله بین خطوط. اندازه و قطع کتاب مهم است زیرا نه تنها می‌خواهید کتابتان به راحتی در دستان خوانندگانتان جای بگیرد، بلکه می‌خواهید در قفسه‌های آن‌ها هم عالی به نظر برسد. جلد کتاب ارتباط زیادی با این موضوع دارد، اما اندازه آن تعیین می‌کند که کتاب شما چقدر در قفسه‌های خوانندگان شما قرار می‌گیرد، چقدر فضای قفسه افقی را اشغال می‌کند و با کتاب‌های کنار آن چگونه به نظر می‌رسد. همچنین باید اطمینان حاصل کنید که اندازه حروف چاپی کتاب شما برای خوانندگان مناسب است. به طور کلی، یک کتاب با قطع جیبی یا پالتویی دارای حروف کوچک‌تری نسبت به یک کتاب با قطع وزیری یا رحلی است. به غیر از این نگرانی‌ها، باید مواردی مانند استانداردهای صنعت چاپ کتاب، استانداردهای ژانر و غیره را نیز در نظر داشته باشید.
اندازه استاندارد برش در انتشار
اندازه‌های تریم معمولاً بر اساس ژانر تعیین می‌شوند. در این ژانرها، طیف وسیعی از قطع‌های پذیرفته شده وجود دارد. تنها استثناهای واقعی، کتاب‌های مصور و کتاب‌های کودکان هستند که معمولاً با استانداردهای کل صنعت مطابقت دارند. در واقع قطع کتاب همان اندازه و سایز کتاب بعد از برش است که در ایران با نام‌های مختلفی مانند قطع وزیری، قطع رحلی، قطع جیبی و… شناخته می‌شود. در این بخش برخی از معروف‌ترین سایز و قطع کتاب را بر اساس اندازه به سانتی‌متر و ژانر آن معرفی می‌کنیم تا در هنگام چاپ کتاب بتوانید بر مبنای این استانداردها تصمیم بگیرید.
قطع وزیری
یکی از پرکاربردترین و معروف‌ترین سایز یا قطع کتاب در ایران سایز وزیری است. که به سه سایز کوچک، متوسط و بزرگ دسته بندی می‌شود. موارد استفاده این سایز کتاب بیشتر در کتاب‌های درسی و دانشگاهی و آموزشی است. ویراستاری و صفحه آرایی این سایز کتاب کمی مشکل است در نتیجه بهتر است ویراستاری و صفحه آرایی این نوع کتاب را به خود ویراستاران و کارشناسان چاپخانه واگذار کنید تا ابعاد و استانداردهای آن رعایت شود. اندازه کاغذهای این کتاب قبل برش 17.5*24.5 است و بعد از برش 17*23.5 می‌شود.
قطع رقعی
افرادی که اهل کتاب و مطالعه باشند و پیروان سر سخت کتاب‌های شعر، رمان، داستان و مانند این‌ها هستند با این سایز و قطع کتاب بسیار سر و کار دارند. قطع رقعی بعد از قطع وزیری و رحلی پرکاربرترین نوع سایز کتاب است. علاوه بر موارد ذکر شده برای کتاب‌های که از تصاویر کمی برخوردار هستند نیز از این قطع استفاده می‌شود. نکته جالب در مورد این قطع کتاب در این است که سایز و اندازه صفحات این کتاب در چاپ افست و دیجیتال متفاوت است. در چاپ افست سایز این کتاب برابر است با 15*22 و در چاپ دیجیتال سایز کتاب کمی کوچک‌تر شد و برابر است با 14*21.
قطع کتاب رحلی
قطع رحلی که عموما برای چاپ کتاب‌های مفاخر ایران مانند فردوسی (شاهنامه)، سعدی (بوستان و گلستان)، مولوی (دیوان شمس)، حافظ و کتب مذهبی مانند قرآن، منابع و رفرنس‌ها و غیره استفاده می‌شود، بر این اساس نام گذاری شده است که برای استفاده از این کتاب معمولا آن را به روی رحل می‌گذارند تا مطالعه کنند. قطع رحلی داری سه اندازه کوچک با سایز 27*42 سانتی‌متر، سایز متوسط با اندازه 30*50 سانتی‌متر و سایز بزرگ در اندازه 30*60 سانتی متر است. در چاپ کتب رحلی از دو استاندارد چاپ تک ستونی و دو ستونی استفاده می‌شود. از چاپ تک دو ستونی برای کتاب مرجع و رفرنس‌ها استفاده می‌شود تا هزینه چاپ را کاهش دهند و سایز فونت و نوشتاری آن نیز کوچک‌تر است. اما از چاپ تک ستونی برای چاپ کتاب‌های رحلی مانند شاهنامه، قرآن و… که در آن تصاویر مینیاتوری و تذهیب دارند، استفاده می‌شود.
قطع جیبی یا بغلی
یکی از قطع‌های محبوب و پرکاربرد در عصر حاضر قطع جیبی است. این نوع سایز کتاب به راحتی در جیب یا کیف جا می‌گیرد و قابل حمل هست به همین دلیل به آن قطع جیبی می‌گویند که در شلوغی قرن حاضر بسیار پر کاربرد است. در این نوع قطع کتاب موضوعات مختلفی مانند شعر، رمان، داستان و… نیز چاپ می‌شود و سایز آن برابر است با 11*15 سانتی‌متر.
قطع ربعی
قطع ربعی به نسبت سایزهای دیگر کتاب که تا کنون معرفی شد از کاربرد کمتری برخوردار است و برای چاپ برخی از کتاب‌های خاص مانند کتاب دعا و… مورد استفاده قرار می‌گیرد. اندازه استاندارد این کتاب برابر است با 50*70 سانتی‌متر.
سایز کتاب خشتی
همان طور که از نام این کتاب نیز پیدا است، کتاب به صورت خشت یا مربع است و به همان نام نیز نام‌گذاری شده است. در گذشته برای چاپ کتب خطی و قدیمی از این نوع قطع استفاده می‌شده اما در حال حاضر برای چاپ کتاب‌های هنری، کتاب کودکان، برشور، کاتالوگ، کتاب‌های تصاویر و عکاسی و… از این سایز استفاده می‌کنند. این قطع در دو اندازه 19*19 و 22*22 چاپ می‌شود که 19*19 به سایز کوچک و 22*22 به سایز بزرگ شناخته می‌شوند.
قطع حمایلی
در گذشته و تا حد کمی در حال حاضر برخی از افراد کتاب‌های مقدس را به گردن خود می‌آویختند و در همه جا با خود حمل می‌کردند برای همین به کتاب‌های که در این سایز چاپ می‌شود، قطع حمایلی می‌گویند. که امروز کاربرد بسیار کمی دارد. سایز این کتاب برابر است با 6*12 سانتی متر.
قطع جانمازی
به کتاب‌های دعا و قرآنی که در جانمازها قرار داده می‌شود و اندازه کوچک و حجم کمی دارند قطع جانمازی می‌گویند. در این نوع کتاب‌ها بخشی از یک دعا و یا چند سوره کوچک از قرآن چاپ می‌شود.
موارد ذکر شده در این بخش تعدادی از قطع‌های شناخته شده و سایز کتاب در ایران هستند. در حال حاضر پرکاربردترین قطع، قطع وزیری، رحلی، جیبی و رقعی است.
قطع و سایز کتاب
اینجا در مورد سایز و قطع کتاب صحبت کردیم و همان طور که گفته شده سایز کتاب در کشورهای مختلف متفاوت است و در ایران سایز کتاب به نام قطع کتاب شناخته می‌شود که انواع و اقسام مختلف دارد که ذکر شد. برای چاپ یک کتاب پر فروش بهتر است با انواع قطع کتاب آشنا باشید و یا از چاپخانه مورد نظر خود راهنمایی بخواهید. امیدواریم این مطلب مفید بوده باشد و به شما در تصمیم‌گیری برای چاپ کتاب کمک کرده باشد.
منبع : چاپ کتاب کهن
